Сайн тєрийг муу сонголт ална, Сайн сонголтыг муу систем ална

Огноо: 2007-11-29 10:11:56

УИХ-ын гишvvн Э.Бат-Vvл, та бидний танил Баабар нар нийгэм эдийн засгийн тулгамдсан асуудлууд, улс тєр эдийн засгийн шийдэл гарцын талаархи хурц асуудлаар хєєрєлдснийг дор нийтлэв.

БАТ-VVЛ: ХУВЬ ТЭНЦVVЛСЭН СОНГУУЛИЙН ТОГТОЦ ОЛОН АСУУДЛЫГ ЗЄВЄЄР ШИЙДНЭ
БААБАР: ГЭХДЭЭ VVНИЙГ БИ БИШ, ТА НАР ШИЙДНЭ

Нэг. Гардаг цоорхой нь ордог амнаасаа томорчээ

Бат-Vvл Сая Сэлэнгээр сонгогдсон тойргоороо яваад ирлээ л дээ. Улс амьтны санаа сэтгэл их єєр болж байгаа нь мэдрэгдээд байх юм. Ер нь урьд ємнєхєє бодвол илvv прагматик болсон гэх vv дээ. Цалин нэмсэн, хvvхдийн мєнгє єгч байгаа зэрэгт тєдий сэтгэл хєдлєхгvй байх жишээтэй. Тєрєєс сvvлийн хэдэн жил чинь хавтгайдаа нийгмийн хамгааллын бодлого явуулсан юм байна. Гэвч ард тvмний нэрээр хувааж байгаа энэ баялаг нэдэр дээрээ биед наалдсан юмгvй хэсэгтээ идэж уугаад дуусна гэдгийг хvмvvс мэдэж байна. Ажилтай болохыг илvv хvсэж байна. Энэ нь илvvтэй амьдралын баталгаа юм. Настайчууд нь ажилгvй залуусаа харахаад сэтгэл санаагаар их унадаг юм байна.

Баабар Чи бодоод vз л дээ. Жилд 300 орчим тэрбум тєгрєг нийгмийн хамгааллын шугамаар нэмэлтээр зах зээл дээр гарч байна. Сая биш тэрбум. Гэтэл нэг талаас иргэдийн авах мєнгє нэмэгдээд байгаа юм шиг боловч нєгєє талаас vvнээ дагаад инфляци болоод байхаар нийгмийн ихэнхийн амьдрал дээшлэхгvй байна. 1994-1995 оны vед инфляци 325 хувь хvрч байхад цалин нэмж байна гэж нэрлэхээсээ ичээд “нєхєн тєлбєр” гэдэг байсан шvv дээ. Нийлvvлэлтээсээ давсан эрэлт зах зээл дээр буй болж тєгрєгний худалдан авах чадвар буураад байх юм бол цалин нэмж ч яах юм билээ? Ордог нvх томорсон боловч гардаг нvх нь тvvнээсээ томорчихвол саванд vлдэх юм хорогдоно уу гэхээс арвижихгvй шиг.

Бат-Vvл Ингээд л баталгаатай баталгаат ажил хамгийн найдвартай эд болж байгаа юм. Монгол хvн залхуу гэдэг ч худлаа, Монголдоо муу ажилладаг, гадаадад бол сайн ажилладаг гэдэг бvр ч худлаа. Бид зах зээлийн системд ороод 18 жил болоход хєрєнгє оруулалтын сангvй, орон сууцны сангvй єдий хvрлээ. Аж ахуй эрхлэх гэсэн болгон богино хугацаатай єндєр хvvтэй зээлийнхээ хvvнд шатаад байна шvv дээ. Трактор комбайнаа сарын хоёр гаруй хувийн хvvтэй зээлээр авахаар яаж ашигтай ургац авах билээ. Хvн vхэхийнхээ урьд єдєр байртай болоод яах юм бэ. Орон сууц манайд бэлнээр, эсвэл арилжааны зээлээр буй болдог. Солонгост гурван жил ажиллахад байртай болж байна. Манайд байртай болохын тулд хэдэн жил ажиллах шаардлагатай вэ? Гэтэл Монголд одоо эдийн засгийн аймаар бужигнаан бvvм болж байна. Байрны vнэ тэнгэрт гарч эхэллээ. Удахгvй ам метр нь хэдэн мянган доллар болно. Тэр vед Солонгост хэдэн жил ажиллаад ч байртай болж чадахгvй. Солонгост цалин нэмэгдэхгvй, Улаанбаатарын байр улам єснє. Иргэншсэн аль ч оронд байрыг гуч дєчин жилийн хєнгєлттэй зээлээр буй болгодог шvv дээ.

Хоёр.Олсон дороо барахын дон
Баабар Яг нарийндаа бол чиний яриад байгаа хуримтлалыг буй болгох бололцоо єдий болтол гараагvй юм шvv дээ. Одоо л уул уурхайгаас болж ийм бололцоо буй болж эхэлж байна. Vvгээрээ л бид хєрєнгє оруулалт болон байрны том сан байгуулж хоёрхон сая хvнийг дор нь байртай болгож болмоор. Даанч мєнгє олонгуутаа л бушуухан vрж тараахыг урьдал болгох юм. Єнєє нvvдэлчин малчин сэтгэлгээ л дарангуйлаад байгаа юм. Нvvдэлчин хvн хадгаламж, vл хєдлєх хєрєнгєтэй байх боломжгvй тул олсон баялгаа дор нь хурдан морь гаанс хєєрєг болгоод тэр нь их тєлєв нэг жилийн зуд, нэг удаагийн мориноос уналтаар дуусаад нэг талдаа гардаг. Тийм болохоор олдсон баялгийг хадгалж байгаад алдсанд орвол нэг сайн найр хийж мартагдашгvй цэнгээд дуусгасан нь сайхан байдаг байж. Тэр уламжлал хувь хvний сэтгэлээс арилж байгаа ч тєрийн ой санамжаас гарч єгєхгvй байгаа юм. Хэд хоногийн ємнє Сангийн сайд Баяртсайханы зурагтаар ярихыг харлаа. “Мєнгийг хадгалж хуримтлуулах хэрэггvй олдсоноор нь сайхан хэрэглэх хэрэгтэй гэж эдийн засагч хvний хувьд би vздэг. Иймээс энэ жилийн тєсєв маш сайн болсон” гэж инээд алдан жаргалтайгаар илтгэж байна билээ. Ойрын олон жилд ийм жаргалдаа умбасан хангалуун царай олж vзээгvй. Илvv орлого олсон айлын авгай ч ингэж сэтгэхгvй дээ. Захын дурак ийм тохиолдолд хуримтлалын тухай бодноо доо.

Бат-Vvл Єнгєрсєн жилийн тєсєвт 76 гишvvний тойрогтоо тараах мєнгє 250 сая тєгрєг болсон шvv дээ. Би хичнээн эсэргvvцээд нэмэр болоогvй. Энэ жил яршиг зvгээр, тєсєв баталж байх vеэр холхон явж байна. Нерв хєдлєєд байх юм. Тэнд тэгэж ад болж єєрєє уурлаж чичрээд л биеэ муутгаж юугаа хийх вэ? Бvх намын тєлєєлєгчид хар цагаангvй гєлийж байгаад л баталсан. Тойрогтоо энэ их мєнгийг бvгд гєрдийж байгаад авчих санаатай болохоор намайг “Жаргах замын садаа жартгар шулмыг даръя” гэж дуулах нь холгvй байсан.

Гурав. Эх орончдыг зарах ТVЦ

Баабар Хамаг учир сонгуулийн системд байх шиг байна. Хєєрхий тэд чинь жалга жалгандаа баахан бvлтэрч байж хоолондоо хvрсэн шvv дээ. Одоо дахиж хоолтойгоо дєрвєн жил зvтгэмээр байдаг. Ингэхээр мєнгє хэрэгтэй. Ямар, хєргєгч зурагтаа гаргаж зараад тараалтай нь биш. Тэгэх хоншоортой аавын хvv олдохгvй л дээ. Нийтийн баялагийг болохоор єєрєє эзэн нь юм шиг тэгэж ч тараана, ингэж ч цацна гэж хєєрцгєєгєєд л.

Бат-Vvл Боль доо хєєрхийнvvдийг… Их хурлын гишvvн гэхээрээ л дээрэмчин луйварчин идээчин уугаачин гэж яаж болдог юм. Угаасаа л бvлтэрч байж бvлтийж гардаг тогтолцоотой хойно хэн нь хэнийгээ гэх билээ? Муу хvн гэж байдаггvй, муу механизм гэж бий гэж чи єєрєє хэлээд байдаг биз дээ. Хамаг муу механизмын vvд нь сонгуулийн систем гэдэг чинь харин vнэн л дээ. Асуудлын ноцтой тал нь хэдэн нєхєд сонгогчдыг худалдаж аваад депутат болоод авилга аваад байгаадаа ч биш юм шvv. Мэдээж энэ том проблем уу гэвэл тийм. Гэхдээ тэрнээс аюултай байдал vvсээд байна. Монгол єнєєдєр гадны сонирхлыг урьд хожид байгаагvй их хэмжээгээр татах боллоо. Ялангуяа Орос, Хятадын зvгээс арай дэндэж байна уу гэмээр сонирхож байна. Монголын хєрсєн дор бараг л триллионоор хэмжигдэх их баялаг байна. Vvнийг яаж ашиглах талаар Монголын тєр л шийдвэр гаргана. Тєрийн шийдвэрийг хvн гаргана. Тэр хvнээр єєрийгєє тєлєєлvvлэх хvсэл гадны компаниудад байж л таарна. Vvний тєлєє тэд тєлбєрєє тєлж л таарна. Ингээд Монголын тєр гадны захиалгаар ажиллаж эхлэнэ. Энэ аюул мєн биз?

Баабар Миний сонссоноор аль хэдийнээ ингээд эхэлчихсэн шvv дээ. Оюу толгойн хувьцааг дэлхийн єнцєг булан бvрийн сая сая хvн эзэмшиж байгаа. Монголд болж буй vйл явдлаас болж хувьцааны vнэ хэлбэлзэж байдаг. Хэлбэлзлэлээс зарим нь маш их хожино. Фридланд, Сорос гээд биржийн спекулянтууд их бий. Тэд vйлдвэрлэгчид биш хувьцааны єсєлт бууралтаас хожоо гаргадаг улс шvv дээ. Миний сонссоноор манайд хэдийнээ улс тєрийн зvтгэлтэн агентуудтай болсон гэсэн. Нэгж хувьцаа нь 15 доллар хvрч байснаа ганц єдрийн дотор 3 доллар хvртлээ унаж байсан тохиолдол бий. 15 байхад нь зараад л зориудын єдєєн хатгалга єєрєє Монголд зохион байгуулж хувьцаагаа унагаагаад гурав болонгуут нь єєрєє эргvvлж худалдаж авсаар байгаад Фридланд Америкийн Форбусын жагсаалтанд эхний дєчид багтах тэрбумтан болсон. Оюу толгойгоос грамм зэс олзворлоогvй байж хэдхэн жилийн дотор ингэж баяжиж болдог л байхгvй юу даа. Жагсаал цуглаан цаанаасаа санхvvжvvлэгчтэй, гол роль гvйцэтгэгчид нь шагналтайн цаана ийм их учир бий дээ. Удахгvй тєрийн эргэлт ч зохион байгуулж чадна. Холын гарууд ингэж vнийн луйвар спекуляци хийхийг голлож буй. Харин ойрын хєршvvдэд улс тєрийн илvv шалтаг шалтгаан бий.

Бат-Vvл Эх орныг тэнэг эх орончид л сєнєєдєг гэж хэн нь хэллээ дээ?

Баабар Толстойн нэг гоё vгийг Цоодолын Хулан хєєрхєн орчуулсан байна билээ. “Адгийн шаарууд аргаа барагдахаар эх оронсог”.

Бат-Vvл Ер нь бол эх орон vнэнч эх орончдын хvчээр тогтноод хуурамч эх орончдын гараар дуусдаг гэдэг. Хуурамч эх орончид л иймэрхvv юманд хамгийн тvрvvн орооцолдоно. Хуурамч эх орончид л иймэрхvv юманд хамгийн тvрvvн орооцолдоно. Vнэхээр одоо эргээд санахад царай нь мєн ч зовлонтой шаналангуй мєртєє эрэлхэг цогтой болсон байдаг шvv

Баабар УИХ-ын гишvvнд иймэрхvv хvмvvсийг сонгох сонирхол захиалагчид илvvтэй тєрнєє дєє.

Бат-Vvл Ингэхээр манай орны тєрийн бодлогод гадныхан хутгалдан орох тєдийгvй залуурдах бvрэн бололцоог энэхvv сонгуулийн мажоритор систем нээж єгєєд байна. 1990 онд бид пропорциональ системээр сонгуулиа явуулсан. Одоо эргээд бодож байхад тэр сонгууль л хамгийн шудрага, тєрийн тогтоцод хамгийн эерэг нь байжээ дээ. Иргэд намуудад санал єгснєєр тухайн нам парламентэд хичнээн суудал авах нь тодорхой болдог. Ардын их хурал гэж байв, тэндээс тухайн намын чухам хэн гэгч нь гишvvн болохыг шийддэг байлаа. Би нэг хэсэг Ардын их хуралыг дахин сэргээе гэж гvйвээ дээ. Гол нь энэ чинь Байнгын бус ажиллагаатай боловч хуйвалдахын аргагvй олон гишvvнтэй байгууллага байнгын парламентаа хянаад байдаг сайн талтай юм билээ. Одоогийн УИХ гэдэг чинь бидний дээр хєх тэнгэрээс єєр юу ч байхгvй гээд хоорондоо хуйвалдаад гєлийдєг газар болжээ. Ноднин 250 саяын асуудал болохоор хоорондоо чимээгvй хуйвалдчихаж байгаа биз дээ? Нэг их шудрага хvн болж тодрох гэсэн юм биш зvгээр л зарчим хэлж байна. Зарчим хууль тогтоох байгууллага дээр алдагдахаар нийгмийн бусад салбарт шаардлага ч тавих моралийн эрхгvй болно.

Дєрєв. Согтуугаараа сонгох хувь заяа

Баабар Сонгуулийн систем єєрєє аргагvйн эрхэнд зарчим алдагдуулахад хvргэж байх шиг. Уул нь гишvvн бол Vндсэн хуулиараа нийт ард тvмний ємнє хариуцлага хvлээдэг болохоос аль нэг жалгын тєлєєлєгч биш шvv дээ. Гэтэл сонгуулийн тогтоц ийм болохоор “амлалтаа биелvvлнэ”, “тойргийнхоо сонгогчдын итгэлийг алдахгvй” гээд л хєрєнгийг мєн ч сайхан vрэн таран хийх юм. Нийслэл болоод томоохон хот сууринг чиглэсэн нvvдлийн vр дvнд олон арван сумыг жам ёсны эзгvйрэл нємєрч байна. Хvн єєрєє нас бардаг жамтай шиг хот суурин ч гэсэн єєрийн настай, жамтай. Гэвч єнєєх жалгын депутатад тэр нь хамаагvй учир эзгvйрч буй довондоо єндєр хvчдэл, релейний шугам, шинэ сургууль эмнэлэг, холбооны хэрэгслэл, нарны зай, баг бvрийн эхо ч гэх шиг бялхайлгаж єгнє дєє.

Бат-Vvл Улсын тєсвийн ДНБ-д эзлэх хувь жил бvр нэмэгдээд байгаагийн нэг шалтгаан ч энд бий. Тєр улам данхайх тусам авилга адилхан нэмэгдэж байгаа. Анх гишvvн болгонд 10 сая тєгрєг хуваарилахад гурван саяараар нь Эрээнээс хулхи хєгжим авчирч сумдуудад тараагаад vлдсэнийг нь хусаж л байсан. 100 саяыг єгєєд эхлэнгvvт єєрийн хувийн компаниараа барилга бариулаад л унаж байсан. Энэ мєнгє хэдэн арав дахин нэмэгдэхээр шамшигдуулал аль зэрэг єсєх нь тодорхой. Чиний хэлдэг vрэн таран ашиггvй хєрєнгє оруулалтаас гадна хулгай луйвар нь аймаар болж байна. Vvнээс гадна ард тvмний моралийг яаж эвдэж байна гээч. Vерийн далан, єндєр хvчдэл, булгийн усан дээр гараад гэрээ барьчихсан єчнєєн хvмvvс хойтонгийн сонгууль хvлээгээд сууж байна. Нэр дэвшигч хvрч ирээд л ямар ч хууль мууль хамаагvй єнєєхийг нь эзэмшvvлээд бичиг баримтыг нь хийгээд єгдєг учраас тэр. Улаанбаатарт шилжин ирэгсэд тодорхой vйлчилгээний тєлбєр тєлдєг журамтай байж л дээ. Сvvлийн хоёр сонгуулиар журам хууль будаа болсон шvv дээ. Хууль тогтоох байгууллага хуулийг дэвсэлбэл хэнийг хууль биелvvл гэж шаардах болж байна?

Баабар Саяхан Чингэлтэй дvvрэгт болсон хотын сонгууль ардчилсан сонгуулийг яаж дампууруулж болдгийг харуулсан сайхан vзvvлэн тоглолт боллоо. Иргэд бvх намаар дамжин мєнгє тvvлээ. Тєрийн эрх барьж байгаа ард тvмэн маань энэ юм гээд тэднийг заах гээд vз дээ. Ноднин Хєвсгєлд яг ийм тоглоом болсон. Архи тараагаад л. Нийтээрээ согтуу. Энэ ардчилал мєн vv? Энэ ардчилсан сонгууль мєн vv? Ард тvмэн тєрийн эрхээ барьж байгаа нь энэ vv? Vнэн чанартаа ард тvмэн дєрвєн жилд ганц минут тєрєє барьдаг юм шvv дээ. Гэхдээ согтуугаараа… Марк Твений нэг vг байдаг, “Айлд бурхан заавал нэг удаа ирдэг. Харамсалтай нь гэрийн эзэн энэ vед их тєлєв ойролцоо архины мухлагт сууж байдаг” гэж. Яг тvvн шиг тєрийн жолоо дєрвєн жилд нэг удаа гарт ирэхэд улсын жинхэнэ эзэн шал умаахан байж таарч байна.

Бат-Vvл Тэрийг нь ч бvгдээрээ мэддэг болж. Одоо дараагийн сонгуулиар гарч ирэх улсууд нь аль эрт тойргоо худалдаж авчихаад сууж байна. Манай Сэлэнгэд хамгийн том баяр нь ургацын баяр байдаг юм. Хєрєнгє сvйтгэл ихтэй. Архины vйлдвэртэй нэг нєхєр бvгдийг нь даалаа. Тэмцээн уралдааны байтай юутай хээтэй нь. Бай шагналын бийлэгжvv томыг нь яана. Ийм жишгээр бvх аймгууд эзэнтэй болчихсон.

Тав. Гэрээ зараад тєрєє зарна

Баабар Бизнес эрхлэгчид УИХ-д орсноос болоод сvйрэл vvсэж буй мэтээр их тайлбарладаг. Юмны ил харагдаж байгаа єнгєнєєс нь хялбар байдлаар тайлбар хийвэл хvнд амархан тусах юм. Бизнес эрхлэгчиддээ ч асуудал байгаа юм биш, єнєє механизмдаа юм. Бизнес эрхлэх байтугай солих гонжоомгvй явсан Улаан, Шаравдорж нарын хєрєнгийг єнєєдєр дэлхий даахгvй болсон байна шvv дээ. Бизнес эрхлэгчидийн УИХ-д орж ирэх хэд хэдэн зайлшгvй шаардлага байна. Нэг хэсэг нь буй болгосон хєрєнгєє хамгаалах гэж орж ирж байна. Хулгай хийсэн нь ч байдаг л байх, зарим нь шантажлуулаад алуулчих гээд байгаа учраас. Нєгєє хэсэг нь олсноо чамлаад хялбар аргаар улам ахих гэж орж ирж байна. Сvvлдээ ч хєрєнгєєрєє аархдаг монгол хvний зангаар бусдаас дээр гэдгээ харуулах гэж аагархах байдлаар сонгуульд vзэх ч хэсэг гарлаа. Бєхчvvд цэнгэлдэхээ орхиод парламетад бєєнєєрєє зодоглоод эхэлсний цаад учир бярын гэхээсээ хєрєнгє мєнгєний л аархал байх.

Бат-Vvл Олон жижиг намууд ялангуяа сонгууль дєхєхєєр борооны мєєг гэгчээр тєрдєг ч энэ тогтоцтой холбоотой. Нам дотроос гэнэ гэнэ урвагчид тєрж гэнэт эх оронч, vндэсний vзэлтэн болж тодордог ч бас л тогтоцтой холбоотой. Сонгуульд vзэх дуртай дурак мундахгvй. Чи гэнэт нам болж бvртгvvлчихээд, засгийн эрхэнд шургаж, тєрийн нэг орон тоог ганц саяар бодоод зарахад л vгvйдээ 70 саяын шинэ сууцтай болчиж байгаа биз? Мажоритор сонгууль учраас хэн ч намын ємнє хариуцлага хvлээхгvй байж болно. Иймээс намаас гаргасан нэг амлалтын дор сонгогдож гарч ирчихээд гэнэтхэн л цочсон юм шиг намаасаа бусгаад ард тvмнээ учиргvй хайрлаад л хоолой нь сєєнгєтєєд эхэлдэг. Парламент дотроос шинэ нам тєрдєг хаанахын ёс вэ? Яагаад хамгийн адгийн шаарууд нь тєлєвшєєгvй ардчилсан нийгэмд тєрийн єндєрлєгт гараад ирдэгийг Хаек “Боолчлогдох зам” зохиолдоо яруу тод хэлсэн байдаг. Бид тєлєвштєл бас дахиад хорин жилийн зай байна. Ингэхээр нийгмээ хvний адгуудаас хамгаалах нь иргэний vvрэг биз дээ? Энэ байдлаас гарах хамгийн зєв арга бол сонгуулийн хуулийг єєрчилж пропорциональ болгох хэрэгтэй. Бид ийм сонгууль 1990 онд хийж л байсан шvv дээ.

Баабар Дэлхийд хамгийн анхны сонгууль хийж байсан англо саксоны гурав дєрєвхєн оронд л абсолют мажоритар сонгууль хийдэг. Ард тvмэн нь энэ тєрлийн сонгуульдаа дассан ч байдаг биз. Тэд бvгдээрээ тvvхийн явцад хоёр намын системтэй болсон учир тойрогт ердєє хоёр хv л єрсєлддєг. Иймээс манайх шиг 25 хувийн санал аваад ялагч болно гэж vгvй, єєрєєр хэлбэл мажоритар боловч дvн нь чанартаа пропорциональ гардаг. Нєгєє талаас эрх чєлєєний орчин vеийн анхны ухамсар vvссэн ертєнц шvv дээ. Олон оронд холимог сонгууль болдог. Гэхдээ парламентийн засаглалтай ихэнх орнууд пропорциональ сонгуулиар тєрєє буй болгодог. Саяхан хагас ерєнхийлєгчийн засаглалтай Орос хvртэл холимог системээ халаад бvтэн пропорциональ сонгууль явуулахаар боллоо. Хэдхэн хоногийн дараа тэнд сонгууль болно. Нэгдсэн Орос нам суудлын 60 гаруй хувийг авах нь тодорхой болчихоод байна. Пропорциональ сонгууль нь тодорхой босготой байдгаараа тєрийн бодлого тохиолдлын амьтны идэш болохоос хамгаалагдсан байдаг. Гурван мянга гаруй хvнийг 10 мянган тєгрєгєєр хуурч тойрог шилжvvлvvлэн санал єгvvлчихээд гишvvн болж байна. Компаниа нам гээд зарлачихсан учир дараа нь эвийг нь олж байгаад эвслийн Засгийн газарт орж тєрийн бодлого тодорхойлж эхлэнэ. Нєгєє ард тvмний хvсэл эрмэлзлэлээр тєрийн бодлого явах чинь юу болов! Саналаа архинаас худалдчихсан нєгєє гурван мянга гаруй нєхєд чинь тэгээд ард тvмэн болж байна уу?

Зургаа. Гарц

Бат-Vvл Пропорциональ сонгууль манай бvх проблемийг шийдчихгvй л дээ. Гэхдээ тєрийн хямрал vvсгээд байгаа мєн ч олон асуудлыг нэг талд нь гаргаж шийднэ дээ. Ёстой нєгєє Черчиллийн “Ардчилал ч мєн ч тааруухан тогтолцоо доо, арай олигтой юм хvн тєрлєхтєн олж чадаагvй л явна” гэдэг шиг пропорциональ систем хичнээн сєрєг талтай байгаад ямар ч сайн мажоритар хувилбараас дээр гэдгийг дэлхийн ардчилсан тєрийн олон жилийн туршлага нэгэнт харуулсан. Гадаадын сонирхогч тойрог болгон дээр хэн нэгэнтэй ярилцаад худалдаад авахад хялбар. Тэгээд ч энэ хуйвалдаан мэдэгдэхгvй єнгєрєх магадлал их. Бvхэл бvтэн улс тєрийн намыг худалдаж авах гээд vзэг л дээ. Шинэ ардчилсан vндсэн хууль хэрхэн батлагдсныг чи санаж байгаа байх. Депутатууд манайх шиг хоёр том гvрний дунд оршдог жижиг улсад тєрийн эрх мэдэл аль болох олон хvний гарт байх нь аюулгvй байдал талаасаа ашигтай гэж vзээд парламентын засаглалыг сонгоо биз дээ. Яг vvн шиг. Олон арван мянган гишvvнтэй намыг хахуульдаж барахгvй. Барсан ч нууц нь тун удалгvй дэлгэгдэнэ шvv дээ. Гадны сонирхогч этгээд нэг хvнтэй компаний намыг худалдаж аваад ч сонгуульд амжилт vзvvлж чадахгvй учир тєдий л сонирхохгvй. Тэр компанийг vндэсний нам болгож томруулах гэж байгаа бол илvv их хєрєнгє хаяхаас гадна цаг их орно. Vндэсний нам болоод хувирчихсаных нь дараа жолоодож явах ч хэцvv дээ. Ингэхээр гадны сонирхогчид пропорциональ сонгуулийн системтэй байхад их бодож л єєрийн ганц нэг туршуул, тагнуулыг л нэвтрvvлж чадна.

Баабар Vvнээс гадна тєр барьж буй тєлєєлєгчид жалгыг биш нийт ард тvмнийг тєлєєлдєг болоод ирэхээр vнэхээр vндэсний нийтлэг эрх ашигт л захирагдана. Сонгуулиар энд тэнд ийм тийм цоорхой бєглєнє гэж, эсвэл ийм тийм аврага бvтээн байгуулалт энэ жалганы хонхорхойд буй болгож гийгvvлнэ гэж явах хэрэггvй болно…

Бат-Vvл “Тєлєвлєгєєт халамжийн бодлогын цаана эрх мэдэл мєнгєнд шунасан адгийн шааруудын сонирхол л байдаг” гэж Хаек бичсэн байдаг

Баабар Харин тийм. Энэ утга учиргvй халамж чинь багасаад ирэхээр нийтлэг эрх ашгийн тухай ярилцах болно. Улс орныг дєрєв, найм, арван жилд ямраас ямар болгох тухай намынхаа нэгдсэн хєтєлбєрийг л танилцуулна. Хvмvvс аль нэг аврагч (vнэн чанартаа луйварчин) гийгvvлэгчийг хайж тvvнд сохроор итгэж, эсвэл худалдагдаж сvvлд нь амаа барих биш улс орны хєгжлийн концепци хєтєлбєрийн тєлєє саналаа єгєх болно. Гэхдээ чамайг оролцуулаад єнєєдєртєє хууль тогтоож байгаа та нар л vvнийг шийднэ шvv дээ. Би бол дєрвєн жилд нэг удаа ганц минут тєр барьдаг ард тvмний тєлєєлєгч. Бусад 3 жил – 11 сар - 29 хоног - 23 цаг - 59 минутанд нь биднийг хууль ёсоор тєлєєлж буй та бvхэн vvнийг шийдэх эрхтэй тєдийгvй vvрэгтэй. Би нэг минут сонгуулийн кабин дотор тєрийнхээ эрхийг барьсан шиг барина, бусад хугацаанд иргэнийхээ хувьд саналаа ил тод хэлэх л эрхтэй. Энэ маань ардчилал юм шvv дээ.

Бат-Vvл Сvртэй гэдэг нь… Парламентэд ард тvмнийг тєлєєлєх эрхтэй гишvvд суугаад энэ улс оронд ямар дэг журам байхыг шийддэг боловч 76 эрхтний олонхи нь юу гэж vзэж байгаагаар эцсийн шийд гардаг. Энэ ч бас ардчилал юм шvv.

Тэмдэглэсэн Ц.Амар
2007 оны 11 дvгээр сар 27