ЭЛСНИЙ АРВАН ГУРВУУД (Тэдний арван жилийн ойд)

Дээр үед “Элсний арван гурав” гэдэг Зөвлөлтийн кино гардаг байлаа.
Юуны ч төлөө юм бүү мэд байлдсаар байгаад бүгд үхдэг 13 коммунистын тухай эл бүтээл урлагийн хувьд нойль, хүн сонирхохоор юу ч үгүй, тэр үеийн ердийн нэг фанатик мангар кино. Одоогоос яг 10 жилийн өмнө Төрийн эрх барьж байсан Ардчилсан эвслийн дотор 13 эсэргүү гэнэт тодорсныг “элсний арван гурав” гэж нэрлэсэн нь ердөө л эл киноны нэрний тоо таарсантай л холбоотой. Түүнээс тэдэнд ямар ч үзэл суртал, ядaхнаа коммунист ч болохноо чиг баримжаа байгаагүй юм.

Өөрснийгөө тэд “элсний” гэж дуудуулах дургүй, “хөдөөний” гэж тодотгож байлаа. Үнэхээр ч хөдөө суманд багш, эмч хийж байсан, улс төрийн ямар ч туршлага байхгүй, хотод ч цөөн ирж үзсэн арваад хүн гишүүнээр сонгогдон орж ирсэн нь улстөрчид гэхээсээ сайн дурынхан маягийн байлаа. Тэдэнд УИХ-аас бөөнд нь нэг дор байр олгосон нь нэг маягийн хамт олон үүсгэжээ. Бүгд тэр хэдийг дэмжинэ, тусална, гол нь өхөөрдөнө. Хэн нэгний санаачилгаар айл болгонд хөргөгч, зурагт гээд наад захын тавилга үнэгүй тавьж өгөв. Гар утас дөнгөж гарч байсан учир тансаг хэрэглээ байв, гэхдээ л бүгдэд нь утас үнэгүй олж өгөөд ярьсан төлбөрөө өөрсдөө хариуцахыг сануулав. Харин сарын дараа сая төгрөгөөр яриад хаячихсан хэд маань утас өгсөн эзэн рүү “ийм их мөнгө нэхээд байхдаа яадгийм” гэж агсарцгааснаар анхны зөрчил үүсэн хэн хүний сэтгэлд юм хийж орхив. Хэл ус ч үгүй тэднийг удирдлагаас зориуд санаачлан хамгийн ихээр гадаад явуулна. Шагнаж дэмжиж байгаа байдал нь. Гадны сургалтын хуваарьт юун түрүүн хамааруулж үр хүүхдийг нь төлбөргүй сургуульд явуулж байлаа. Германд төрийн айлчлалаар очсон тэр хэд санал сэтгэгдлийн дэвтэр дээр нь алга дарам том хас тэмдэг зурчихаад “Манай Чингэс, танай Гитлер хоёр ийм тэмдгийн дор дэлхийг эзэлж байсан” гэж гайхсан германчуудыг улам цочирдуулж байв. Согтуу галзуугаараа нэг бус удаа эх орныхоо нэрийг мандуулж явсан олон жишээ сонсогдоно.

Тэднийг дэмжиж эрхлүүлэх тусам зан нь огцом хувирч байв. Бизнес эрхэлдэг, амьдралд хэдийнэ хөлөө олчихсон бусад зарим гишүүдтэй тэд юун түрүүн мөчөөрхөж эхэлсэн юм. Зурагт, гар утас төдийхнөөр манийгаа хуурчихаад өөрснөө аль л өрөмтэй өөхтэй хэсгийг нь түүж байна гэсэн хардлагатай болоод авав. Банк, пиво, худалдаа, ноолуурын чиглэлээр бизнестэй гишүүдийг энэ салбараа дагнаад өмчилчихсөн гэж ойлгоод өөрсдөдөө аль нэг салбарыг хуваарилахыг шууд тулгадаг боллоо. “Аятайхан эвээр ярилцаад сектор сектороор нь хэрүүл амгүй хуваагаад авъя!” гэсэн хачирхам санал улаан цагаангүй хэлж байсан юм. Удалгүй тэд улаан шантаажчин болж мэргэшив. Хамаатны хүүхдээ гадаадад сургуульд явуулах, эсвэл угалз агнуурын лиценз эзэмшихээр холбогдох яамыг дарамтлах ба эс зөвшөөрвөл дорхноо УИХ-ын шалгалтын групп гэгчийг зохион байгуулна. Тэдний нэг нь Ерөнхий сайд дээр орж ирсэн нэг тохиолдлыг санаж байна. “Солонгост машин мөн хямдарчээ. Би сая ердөө 12 мянгаар нэг Сонато ачуулахаар болчихлоо” гэж хөөрөв. “Сайн л байна, тэгээд яаж туслах вэ?” гэтэл “Мөнгийг нь дарга та төлчих юм байгаа биз дээ. Хөдөөний надад тийм мөнгө хаана байх билээ” гэж хээвнэг туудаг юм!

Монгол-Малайзын Засгийн газрын хүрээнд Эгийн голд 350 орчим сая доллараар усан цахилгаан станц барих тухай яриа хэлэлцээ өрнөж байлаа. Аварга хөрөнгө оруулалт, аварга бүтээн байгуулалт! Гэтэл хов хотын, бив бизнисч, ав ардчилсан нэг гишүүн гар мөнөөх станцыг Чехийн жижигхээн гар хоосон компаниар бариулах санаачилга өрнүүллээ. Уг нь эрүүл хүн гаднаас нь хараад үл бүтэх зүйл байсан юм. Гэвч цаад чехүүд нь төсөл өгвөл 20 сая доллараар гар цайлгана гэжээ. Аварга Японы Ерөнхий сайд Танака Америкийн Локхид хэмээх аварга компанид төсөл олж өгөөд ердөө ганц сая долларын хахууль өгсөн нь баригдаж байсан. Тэгэхэд ийм өчүүхэн орны ийм өчүүхэн гишүүнд тийм жижиг Чехийн тийм жижиг компани хорийн хорин сая төгрөг биш доллар амлаж ч байдаг, наадах нь итгэж ч байдаг. Алаагүй байтугай огт байхгүй баавгайн арьс хуваагдлаа! Хүн болгонд сая доллар, тэгээд цаана нь илүү гарч байна! “Их хурлын гишүүн байхдаа ганц сая доллар хийчихээд бууя” хэмээн тас хөдөөний нэг эр хэлээд суниаж байсныг санаж байна. Сая доллар “хийхэд” түүнээс хавьгүй ухаантай боловсролтой америк, япон хүн хичнээн жил хүнд хөдөлмөрлөх бол? Мэдээж тэдний сая доллартай байтугай төгрөгтэй болох ч гэж хаашаа харсан юм байхав. Яригдаж байсан Эгийн голын төсөл нуран унаж бөөн хардлага сэрдлэг л хоцорлоо. Харин хотын удирдагчтай хэд маань өөрсдийгөө хөдөөний угшилтай шударга арван гурав гэж нэрлэн зохион байгуулалттай бүлэглэл болон хувирлаа. Уг нь хөдөөнөөс угшилгүй монгол хүн гэж хаа байх вэ дээ. Ийм угшилтай байхаараа шударга болдог нь ч юу билээ?

Хувьсгалт нам 25 гишүүнтэйгээр сөрөг хүчин байлаа. Мань элсний 13 тэдний үнэнч холбоотон болов. Эрх баригчдын хурал зөвлөлгөөн бүрийн дараа хот угшилтай удирдагч хөдөөнийхнийгөө төлөөлөн сөрөг хүчний удирдлага дээр очиж өөрсдийнхөн нь юу ярилцаж юу төлөвлөснийг тайлагнаад тэрнийг нь хэрхэн унагах тухай хамтарсан төлөвлөгөө боловсруулна. Хожим сөрөг хүчний нэгэн ярихдаа “Танай тэр хүн мөн ч увайгүй шаар даа. Бидэнд сөрж байх нь хэрэгтэй байсан учраас л нүүр рүү нь нулимчиж чадахгүй тэсээд хамтарч хуйвалддаг байж билээ” гэсэнсэн. Тэдний нөгөө нэг хамтрагч нь тэр үеийн Ерөнхийлөгч байв. Чухам тэдний хүчээр Ерөнхийлөгч Үндсэн хуульд заагдаагүй том эрх эдэлж чадаж байлаа. Юуг ч гацааж, юуг ч юу ч гэж тайлбарлаж, оролцох ёсгүй юмандаа хутгалдан эрх мэдлийг эдэлсэн шиг эдлэн жаргаж байв. Тэдний буянаар парламент дахь цөөнх үнэн хэрэгтээ шийдвэр гаргагч болон хувирч намын дарга нь улс орныг жинхэнээрээ албан бусаар удирдах болов. Тэдэнтэй ажиллан бужигнаан үүсгээд завших санаатай бүлэглэл, хүмүүс Их хурлын гадна дотно санасныг бодвол олон байлаа.

“Сэргээн босголт” банкинд томоохон луйвар гарсныг Засгийн газар илрүүлэн арга хэмжээ авч эхэлсэн нь мөнөөх 13-ын хувьд өнгө оруулсан сайхан тоглолт боллоо. Ард түмэн, эх орон, шударга ёс гэхчилэнгийн үгс тэдний ретуаль маягийн маань мэгзэм болов. Банк шалгах УИХ-ын бүрэлдэхүүнд тэд идэвхийлэн нэрээ бичүүлээд хүн болгонд 10 сая төгрөг өгөхийг шалгалтын явцад шаардаж, чингэвэл шалгалт цэвэр гарна гэж амлаж байлаа. Тэрийг нь өгөөгүй учраас л АХБ-ны 35 сая долларын зээлээр хийгдэж байсан банк, санхүүгийн реформ будаа боллоо! Үнэ цэнэт аж ахуйг хувьчлах хөтөлбөр таг зогслоо! Төр тэр чигээрээ параличд орон, төрийн механизм гацан ямар ч хөдөлгөөн хийх аргагүй болов. Муу тусмаа сайн гэдэг хууль Монголын төрд үйлчлэх болсон юм. Яам тамга, төрийн бүх байгууллагуудад “шударгадах” өвчин халдварлаж, ердийн зувчуулал, хулгай, хариуцлагагүй үйлдлээ “шударга үнэний төлөө” гэж тайлбарлах болов. Ололт, хөгжил, дэвшил талаас нь яривал тэр үед ид цэцэглэж байсан шар хэвлэл л хөгжлийн гайхамшгийг үзүүлж байлаа. Цуу яриа, гүтгэлэг, увайгүй доромжлол ердийн норм болж адгийн шаарууд тэнгэрийн од шүүрцгээх болсон юм. Шар хэвлэлүүд харин мань хэдийг догиож өгнө дөө. Шударга л гэнэ, эх оронч л гэнэ, ард түмэнч л гэнэ. Одоо л мартчихсан болохоос тэр үед олон хүн тэдний нэрийг тогтоосон юм шүү!

Зоригийн гэнэтийн үхэл мань хэдийг тосолсон гутал шиг өнгө оруулж дараагийн мөнхийн оргилд дуудлаа. Гэмгүй гурван нөхрөө шоронд явуулж амь насаар нь тоглож орхив. Тэдний нэг болох архиндаа түлэгдчихсэн гайхал нэгэн, аллага казино хоёр хэрхэн холбоотой болохыг нүдээр харсан тухайгаа гэрчлэн тодорхой хүмүүсийг гүтгэн шүүх цагдаагаар гүйж байв. Өөрийг нь гаргаж ирсэн улс төрийн хүчнийг хараан зүхэж, тэгснээрээ өөрийгөө хэрхэн шударга хүн болохыг харуулах нэг маягийн социалист уралдаан тэдний дунд өрнөжээ. Уралдаанд дээгүүр байр эзэлсэн хэд нь Их хурлын орлогч, байнгын хороон дарга болцгоож улсын машин унан, давхар хаалгатай тусгай контоорт заларцгааж, Шариков ч мөрөөдөмгүй язгууртан болцгоолоо. Шударга гээч юмны үлгэр эсгүүр болсон тэд аль болох гэдийн алхацгаах боллоо, харин гэдийх тусам сүүл нь газар шүргэж тоос бужигнуулна.

Засгийн газрыг огцруулах эсэх нь зөвхөн тэднээс л хамаардаг боллоо. Засгийн газрын ээлжит огцролтоор тэд өөрснөө төрийн эрх авах гэж оролдсон юм. Хэдүүлээ цуглан булаацалдаж булаацалдаж удирдагчийгаа дараагийн Ерөнхий сайд болгохоор арай гэж нэг юм тохироод нэгнийгээ төлөөлөгчөөр томилон намын даргад саналаа хүргүүлэхээр явуулжээ. Өнөөх нь замдаа Ерөнхий сайдад горилогчийн нэрийг баллаж сохлоод өөрийнхөө нэрийг тавьж орхив. Бүтэн сайны хар өглөөгүүр намын даргын гэрт унтлаганы өрөөнд нь тавьж орсон мань эр “дарга та итгэвэл би зүтгэхэд бэлэн” гэж рапортлодог юм. Дээд сургуулийн нэгдүгээр курсээс хөөгдсөн мань хөлхи эр “Нам надад итгэл хүлээлгэн Ерөнхий сайд болговол төрөлх намынхаа төлөө би сүүлчийн дусал цусаа дуустал зүтгэхэд бэлэн байна” гээд засвартай сонуурдлагаа хөнжил дээр нь тавих нь тэр. Машины донсолгоонд яаруу сандруу зассан бичигт жинхэнэ горилогчийн нэрийн хэсэг цоорсон байх ба өөрийнх нь нэр таталдаад дөнгөж гаргагдахаар муухай сарайна.

2000 оны сонгуулиар ард түмэн тэр хэдийн маань үлгэр жишээ шударга байдлыг ойшоож үнэлсэнгүй. Зайлуул, амь амихандаа энд тэнд хэр чадлаараа голоо зогоогоод л яваа дуулддаг юм. Нэг нь дипломат паспортоо авч үлдээд түүгээрээ гул барин Солонгост хүн бөөнөөр нь гаргаж яваад баригдан шоронд орсон л дуулдсан. Хонь хариулдаг хүнийг хоньчин гэдэг шиг түүнийг хүнчин гэх болсон гэнэ лээ. Нөгөө нэг нь уурхайд жолооч гэсэн. “Та нарыг бодвол би Их хурлын гишүүн байсан” гэж агсарч байгаад жолооч нарт салмайтал зодуулсан дуулдсан. Нэг нь зайлуул бүр архинд орсон гэнэ лээ. Юм үзэж газар таньсан юм болохоороо ихэнх нь эхнэрээ сольсон гэсэн. Намаа ч бас сольцгоосон байх. Зарим нь гайгүй яваа юм билээ. Хувийн сургууль байгуулсан ч гэх шиг. Тэр байтугай тэр сургуульд нь оюутан сурдаг гэсэн шүү!

Дэлгэрэнгүй унших...

CОХОР ХҮН ДҮЙВЭЭНЭЭР

1991 онд Ерөнхийлөгч АНУ-д айлчлах боллоо.
Төрийн тэргүүн Номхон далайн бүлээн усанд хөлөө дүрж жаргахаар явах гэж байна гэж нэг өвчит нь үг гаргалаа. Уг нь улс орон нээгдсэн тэрхэн үед Америктай ойртох нь нэн чухал асуудал байв. Гэтэл мөнөөх бүлээн усанд дүрэгдэх учиртай хөлний асуудал манай нийгэмд хамгийн хурцаар тавигдах нь тэр. Мөн тэр үед мал хувьчлах тухай яригдан Засгийн газраас шийдвэр гаргадгийн толгой дээр “хэрэв мал хувьчилбал энэ өвөл Улаанбаатарын тагтан дээр хамаг мал овоорон хойтон бид 12 сая малтай хоцрох ба хоёр жилийн дараа хувхайрна” гэж үнэхээр энэ асуудлыг мэддэг болов уу гэмээр нэгэн баатар дарга лүндэгнэлээ. Хэрүүл амнаас айгаад “малчид өөрснөө мэдэг” гэдэг хачирхалтай шийдвэрийг Засгийн газар гаргах нь тэр. Бүх хүнд гадаад паспорт өгөх Бат-Үүлийн санааг Монголыг хүнгүйжүүлэх гэсэн хорон төлөвлөгөө гэж нэрлэснээс болоод энэ асуудал жилээр хойшилсон. Тэгээгүй бол дэлгүүр арай л эрт бараагаар дүүрэх байлаа. Хэрэвзээ “хувьчлал угаасаа буруу” эсвэл “хувьчлал буруу хийгдэж байна” гэж орилолдоод, шахаад, үүнээ бүр философи болгоогүйсэн бол 1992-96 онд хувьчлал бүр зогсчихгүй байх байлаа. Хэрэв тэрхүү алдагдсан дөрвөн жилд хувьчлал үргэлжлээд дууссан бол өдгөө бид арай л дээгүүр түвшинд оччих байсныг мөр зэрэгцэж явсан олон орны туршлага харуулж байна. “Газраа хувьчилбал улс орон шууд л сөнөчихдөг юм” гээд арав гаруй жил хойш нь чангаагүй бол ядахнаа л өдийд газрын луйварчин хулгайч нар арай цөөн байх байсан ч юм билүү? Нийгмийн хөгжлийг хойш чангаасан энэхүү хорон үйлдлүүдийн төлөө хэн хариуцлага хүлээсэн бэ? Хэн ч үгүй. Нийгмээрээ хохироод л өнгөрсөн. Казиногийн гэгч хэрэг бол бүр шог. Олж болох байсан мөнгийг тооцсон хүн байна уу? Хувь авсан нь казинотой болно гээд, хувь аваагүй нь устгана гээд хэрэлдэн гүйж яваа одоогийн хэдэн шаарыг нийгэм харж өөрийнхөөрөө дүгнэж л байгаа байх. Тус болгоных нь тайлбар л янзтай. Ард түмнээ өмгөөлж яваа юм гэнээ.
Хөдөлмөрийн хуваарь гэж нэг чухал юм бий. 230 жилийн өмнө Адам Смит зөвхөн зүү хийхэд 18 төрлийн хөдөлмөрийн хуваарь байгааг тоолжээ. Хөдөлмөрийн хуваарь гээч юм огт мэддэггүй, айл болгон “бүх юмтай”, бүгдийг нь өөрөө мэдэж хийдэг нүүдэлчний нийгэм монголчуудын хувьд хэдийнэ улиран одсон. Мөнгөтэй болонгуутаа өөртөө нэг дунд сургуультай, бас нэг дээд сургуультай, эф эм, зурагт, сонин тус бүр ажиллуулдаг, бас дэлгүүр, ресторантай, барилга барьдаг, хэвлэл хариуцдаг, алтны болон бусад уурхай тус болгонтой, өөрөөр хэлбэл урьдынхаар бол подхийсэн нэгдэл, сангийн аж ахуй шиг универсал бизнесмэнүүдтэйгээр манай нийгэм аль зэрэг хурдтай урагшлах вэ? Бидэнд мэддэггүй юм алга, харин чаддаг юм л бараг үгүй шив дээ. Үүний оройн дээд жишээ нь Төр юм. Оролцохгүй, мэдэхгүй юм гэж үгүй мөртөө бүтээж байгаа юмгүй. Тийм сүрхий үзмэрч төлөгч юм уу гэхээр Төрийн өмнөөс шийдвэр гаргаж байгаа гарууд нь нийгмийн шигшээ шаарнууд.
Мөнгө олох амархан, зарцуулахад л ухаан хэрэгтэй. Төр татвараар дамжуулан дорхноо мөнгө цуглуулдаг. Харин зарцуулах болохоороо бүхнийг мэддэг, урьдчилан хардаг өөрсдийн увьдаст маш итгэлтэй. Гэтэл орчин үеийн ертөнцөд Төрийн мөнгө зарцуулах ажлыг хувийн мэргэшсэн зөвлөх компаниуд гэрээ контрактын дагуу гүйцэтгэдэг юм байна. Засгийн газрын бодлого чиглэл тодорхойлох, батлан хамгаалах зэвсэг техникийг хаанаас ямрыг худалдан авах, ард түмэнд эмнэлгийн ямар менежментээр үйлчлэх, уул уурхайд аль компанийн хөрөнгө оруулалтыг авах, тэдэнтэй ямархуу байдлаар гэрээ хийх, аудитыг хэнээр хийлгэхийг мэргэшсэн зөвлөх компаниуд гүйцэтгэнэ. Тэднийгээ эргэж шалгах, шан харамжийг нь яаж тогтох, хариуцлагыг хэн хичнээнээр хүлээх нь өдгөө нэгэнт тогтсон шалгууртай, өөрийн стандарттай болжээ. Хөдөлмөрийн хуваарь. Манайд одоо хувийн томхон банк, компаниуд ч ийм аргад шилжжээ. Төрийг бол харин юу ч хийж мэдэхгүй мөртөө юу ч хийж мэдэхээр хүмүүс хэний ч зөвлөлгөөгүйгээр цээжний пангаараа удирдана.
Олон улсын жишгээр нэгэнт тогтсон болгоныг үгүйсгэж, ард түмнээ өмөөрч байгаа маягаар өөртөө өчүүхэн унац хайгсад Төрийн хар тогооноос хальж улс төрийн нам, олон нийтийн байгууллага, иргэний гэгдэх хөдөлгөөнүүд, улмаар даамжран хүүхэд залуучуудад халдварлав. “Тогтвортой байдлын гэрээ” гэж хаана ч байдаг, байх ёстой хөрөнгө оруулалтын нөхцөлийг хадны мангаа болгон орилолдож улам гааран хөгжиж байна. Ийм нөхцөлгүйгээр хаанахын ч хөрөнгө оруулалт Монгол руу зүглэхгүй. Энэ нь ердөө л одоо үйлчилж буй хууль цаашид тогтвортой байна л гэсэн гэрээ шүү дээ. Монголын хуулиар 20 саяас дээш долларын хөрөнгө оруулсан тохиолдолд хийгддэг. Төмөртийн цайрын орд нь гадаадын хөрөнгө оруулалт биш, гадны зээлээр Монголын эрх мэдэлтнүүд луйвар хийсэн гэдэг бол тусдаа асуудал. Үүнд тогтвортой байдлын гэрээ үйлчлэх ёсгүй нь нэг тусдаа асуудал, ер нь үнэхээр орж ирж буй хөрөнгө оруулалтад заавал гэрээ хийгдэх ёстой гэдэг нь дахиад тусдаа асуудал. Бороо гоулд гэрээ хийж байх үед алтны 10 хувийн онцгой татварын хууль үйлчилж байсан. Гэтэл үүнийг өмнө хийгдсэн гэрээ хугацааны хувьд хүчингүй болсон 2001 онд зориуд УИХ-аар 10 хувийн татварыг хүчингүй болгуулж байгаад (бодвол авлига хахуулиар) хөрөнгөө оруулж ирсэн. Үүнийг хүчинтэй мэтээр луйвардсанаас болоод улс өдгөө 100 сая доллараар хохирчихоод явна. Гэхдээ энэ бол гадаадын хөрөнгө оруулалтад тогтвортой байдлын гэрээ хийж болохгүй гэсэн үг ерөөсөө биш, Бороотой урьд хийсэн гэрээ хууль зүйн хувьд хүчингүй гэж л заргалдах ёстой баймаар.
Одоо Оюу толгойд тогтвортой байдлын гэрээ хийхгүй хэмээн ард түмнээ өмөөрөгсөд мөн олширч байнаа. Бусдын асар их мөнгийг оруулж ирчихээд дуртай цагтаа татвараа нэмж, дуртай цагтаа улсад хураагаад авчих санаатай юмаа даа. Тийм тэнэг хорвоо дээр байдаггүй юм. Бусдын ухаанд биш өөрийнхдөө дүн шинжилгээ хийх хэрэгтэй. Үүнээс болоод хөрөнгө оруулалт зогслоо гэж бодъё, өчүүхэн хувь шан өөртөө унагах гэж ард түмнээ өмөөрөгсөд эцэст нь хариуцлага хүлээх үү? Казиногийн хууль оруулсныхаа төлөө амиараа хохирсон нэгнээс ядахнаа уучлал ч гуйсан хүн алга байна шүү дээ. Одоо Оюу толгойн гэрээнд Сангийн сайд гарын үсэг зурахгүй, харж л байгаарай. Яагаад гэвэл тэрээр өөрийн ирээдүйг Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч хавьцаа харж байгаа. Сонгуулийн компанийн үеэр элдэв дэмий яриа гарвал төвөг. Тэрэнд орвол “Гадаадын компаниуд манай орныг мөлжих гээд байхаар нь би тас зөрөөд шууд л огцорч орхисон” хэмээн эх оронч, ард түмэнч царайлбал өөрт нь ашигтай. Уг нь энэ гэрээг олон улсад зөвшөөрөгдсөн зөвлөх компани хийсэн. Засгийн газрыг төлөөлж нэг, хөрөнгө оруулагчдыг төлөөлж нэг зөвлөх компани хоорондоо хэлцэл хийсэн нь яг л олон улсын норм жишиг. Тэд хөдөлмөрийн хуваарийн дагуу үүндээ мэргэшсэн, хийснийхээ төлөө шударгаар шан харамжаа авч байгаа ажлаа мэддэг хүмүүс. Монгол Улсад хожоотой, хөрөнгө оруулагчдад ашигтай. Харин хэлцэл дуусангуут Монгол Улсад хохиролтой болчихлоо хэмээн эх оронч, ард түмэнч нар дуу дуугаа авалцан түрлэг нэмцгээнэ. Юу мэддэг, ямар маркетинг, менежмент ойлгодогтоо тэгж байгаа юм бол? Хэдэн зуун метрийн гүнд байгаа зэсийн баяжмалыг Лондонгийн биржийн цэвэр зэсийн үнээр үржүүлж л үзсэн байх даа. Ингэхэд нэг их хөдөлмөр орохгүй, тооны машинтай байхад л хангалттай л даа. Дараа нь орилно. Ингэхэд цагаан хоолой л хангалттай, үүнд нарийн байтугай бүдүүн мэргэжил ч хэрэггүй. Дараа нь нураана, сүйтгэнэ, унтраана. Ингэхэд ичдэггүй, маргаашаасаа санаа зовдоггүй, жудаггүй л байх хэрэгтэй. Тэгээд хэсэг баатар царай гаргаж олны үзмэр болно. Дивтаат болох юм байх даа. Хожим харин бүлх залгичихсан юм шиг чимээгүй болно. Казиногийн хууль хүчингүй болгоход орилж байсан тэрхүү хүчирхэг, эх оронлог, ард түмэнлэг сайхан хүнгэнэсэн хоолойнууд өнөөдөр хаачсан бэ?

www.sonin.mn Дэлгэрэнгүй унших...